Yenidoğan Sarılığı
Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde Tıp Eğitimi almaya başladığım ilk günden itibaren çocuk hekimi olmak istediğimi biliyordum. Çünkü çocuk hekimliği diğer branşlardan biraz farklıdır. Çocuk hekimliği adeta gölge ebeveyn gibi o çocuğu ailesi ile birlikte büyütmektir. Bir bakarsınız binlerce çocuğunuz olur. Her birinin hassasiyetlerini de güçlü yanlarını da bilirsiniz. Onun sevinciyle sevinirsiniz, onun acısıyla canınız yanar. Hiçbir çocuğun gözüne yaş, ayağına taş değmesin istersiniz.
Binlerce çocuğa dokunmuş bir çocuk hekimi olarak anne baba adaylarına en önemli önerilerimden biri bebeğinizi beklerken çocuk hekimi arayışına girmeniz ve çocuk hekiminizle doğumdan önce tanışarak doğum öncesi danışmanlık almanız olacaktır. Bu yazımda bahsettiğim yenidoğan sarılığı nedeniyle, heyecanla kucağınıza aldığınız bebeğinizin daha ilk günlerden hastaneye yatışını önlemenizi sağlayacak önemli bir önlem olabilir.
Sarılık yenidoğan bebeklerde çok sık görülen normal fizyolojik bir tablodur. Genellikle iyi seyirli ve geçici bir durum olmasına rağmen, nadiren de olsa geri dönüşümsüz beyin hasarına yol açabileceği için yakın takip edilmelidir. Zamanında tanı konulup uygun müdahale edildiğinde akut bilirubin ensefalopatisi ve kernikterus dediğimiz beyin hasarı kolaylıkla önlenebilir.
Sarılık vücutta bilirubinin yükselmesi ile deri ve gözlerin beyaz kısmı olan skleraların sarı renkte görülmesi ile farkedilir. Kan tahlili ile bakılan serum total bilirubin düzeyi ancak 5 mg/ dL’yi aştığında sarılık gözle görülebilir hale gelir. Tüm yenidoğanlar sarılık gelişimi açısından izlenmelidir. Henüz hastanedeyken ilk 24 saatte ortaya çıkan sarılık aksi ispat edilene kadar patolojik sarılık yani sorunlu bir durum olduğu anlamına gelir. Bununla birlikte sarılıkların çoğu doğumdan sonraki 2-3. günler başlamaktadır. Bu nedenle bebekler hastaneden taburcu olduktan sonra çocuk hekimleri ile yakın iletişimde bulunulmalı, gerekirse hergün kontrole çağrılmalıdır.
Muayenede sarılık tespit edilen her bebekten kan tahlili ile bilirubin değerlerine bakılmalıdır. Bilirubin değeri, saat olarak yaşa göre hazırlanmış olan “bilirubin nomogramına” göre yorumlanmalıdır.
Risk faktörleri: izoimmün hemolitik hastalık, G&PD eksikliği,asfiksi, letarji, vücut ısısının korunamaması, asidoz, serum albümin <3gr/dL olması
Transkutan bilirubin (TcB) ölçümü bir cihaz yardımı ile cilt yüzeyinden total serum bilirubini ölçülür. Kan alımı sayısını azaltması bir avantajdır ancak duyarlılığı kandan bakılan bilirubin kadar yüksek değildir. Ciltten sarılık ölçümü bilurubin değeri >12 mg/dL olan çocuklarda, hayatın ilk 24 saatinde sarılık ortaya çıkan bebeklerde, tedavi ihtiyacı olan ve fototerapi almış olan bebeklerde güvenilir değildir. Bu bebeklerde bilirubin takibini kan alarak yapmak daha uygundur.
SARILIKTAN KORUNMANIN YOLLARI NELERDİR?
Bebeğinizi annesütü ile beslemek onu yenidoğan sarılığından koruyan ve sarılığın ilerlemesini önleyen en basit ve etkili yöntemdir. Doğumdan sonraki ilk bir saat içinde mümkün olduğu kadar erken emzirme başlatılmalıdır. Bebeklerin yeteri kadar ve sık sık emzirilmesi hiperbilirubinemi gelişme riskini belirgin azaltmaktadır. Bu nedenle emzirme danışmanlığının doğum öncesinde başlamasını önemsiyorum.
Bebeğinizin doğum haftasına uygun olarak izlem sıklığı belirlenmelidir. Örneğin 37 hafta civarına yakın doğmuş prematüre bebekler yeterli beslenememe ve sarılık açısından daha riskli olabilir. Bunu bilerek bu bebekleri daha sık aralıklarla görmek ve önlem almak gerekir.
Anne ile bebek arasında kan uyuşmazlığı varlığında sarılık çok yüksek değerlere ulaşabileceği için bu bebekler çok daha yakın sıklıklarla izlenmelidir. Anne kan grubu bilinmiyor veya O grubu veya Rh – (negatif) ise kan uyuşmazlığı riski vardır. Bu durumda kordon kanında direk Coombs testi ile ABO ve Rh kan grubu değerlerine bakılmalıdır.
UZAMIŞ SARILIK
Term bebeklerde iki haftadan, preterm bebeklerde üç haftadan uzun süren sarılıklar uzamış sarılık olarak tanımlanır. Uzamış sarılık varlığında direkt bilirubin yüksekliği her zaman sorunlu bir durum olabileceğini ve kolestaz nedenlerinin araştırılmasını gerektirir. Bunun dışında uzamış sarılığa neden olabilecek tiroid hastalıkları, hemolitik nedenler, enzim eksiklikleri gibi durumların dışlanması için tüm uzamış sarılıkların araştırılması gerekir.
ANNE SÜTÜ SARILIĞI
Anne sütü ile beslenen bebeklerde formül mama ile beslenenlere göre sarılık daha uzun sürebilir ancak anne sütü sarılığı masum bir durumdur. Uzamış sarılıkların ise büyük çoğunluğu anne sütü sarılığıdır. Burada dikkat edilmesi gereken nokta bebeğin yakın izlemi, muayenesi ve gerekli ise tetkikleri ile sarılık yapan diğer nedenlerin dışlanması sonrasında anne sütü sarılığı tanısı konulmasıdır.
SARILIK TEDAVİSİ
Tedavide amacımız bilirubin düzeyinin beyne zarar verecek düzeye yükselmesini engellemek ya da yüksek olan bilirubin düzeyini düşürmektir. Bu amaçla sıklıkla Fototerapi, bazı durumlarda da kan değişimi ve intravenöz immunoglobulin (IVIG) kullanılır.
Tedavi kararı verilirken total serum bilirubin değeri esas alınır. Total bilirubin düzeyi, serum bilirubin düzeyinin artış hızı, bebeğin doğum ağırlığı, gebelik haftası, bebeğin kaç günlük veya saatlik olduğu ve risk etmenlerinin varlığına göre standart eğriler esas alınarak tedaviye başlanır.