Çocuklarda Rutin Kontrol Dönemleri

        Çocuğunuzu Doktora Götürmek İçin Hastalanmasını Beklemeyin

RUTİN KONTROL/ÇOCUK SAĞLIĞI İZLEMİNDE NELER YAPIYORUZ?

“Sağlık sadece hastalık ve sakatlığın olmayışı değil, bedenen, ruhen ve sosyal yönden tam iyilik halidir.”

Doktor olmaya adım attığım Hacettepe Tıp Fakültesi eğitimim ve takiben ‘Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanlığı’ ihtisasım sırasında ‘sağlığın bütüncül değerlendirilmesi kısmına çok az önem verilmesi’ hep kafamı kurcalamıştır. Bu alanda eksikliklerin farkında olan bir Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları uzmanı olarak da kendimi bu konuda geliştirmeye adadım ve Ankara Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Tıp Fakültesi’nde ‘Sosyal Pediatri’ üst ihtisası eğitimi aldım. Sonrasında aynı üniversitede öğretim üyeliği kadrosunda uzun yıllar çalışarak meslektaşlarımı ‘Sosyal Pediatri’ bilim alanında eğitmeye başladım. Bu konunun önemini şöyle özetlemek istiyorum. Günümüzde geniş aile içinde büyüyen çocuk sayısının azalması, teknolojinin artması ile her türlü olumlu-olumsuz uyarıya çocuklarımızın maruz kalması, anne-babaların yoğun çalışmaları çocuklar üzerinde tüm hayatlarını etkileyecek ruhsal ve sosyal sonuçlar doğurabilmektedir. Yaşanan negatif etkileşimler de çocuklarımızın ergenlik dönemi ve sonrasında erişkin dönemindeki tüm davranışlarını, ilişkilerini, sosyal hayattaki veya akademik alanda tüm başarılarını olumsuz etkileyebilmektedir.

Benim görevim en çok burada ortaya çıkmaktadır. Çocuklarımızın fiziksel sağlığının korunmasının yanında, sosyal ve ruhsal olarak nasıl sağlıklı bireyler yetiştirebiliriz sorusunu, her ailenin kendine özel koşulları içinde cevaplayarak onlara yol göstermek, mutlu- kendine güvenen çocuklar yetişmesine katkı sağlamak en büyük idealimdir.  Şunu unutmamak gerekir ki mutlu, kendine güvenen, ne istediğini bilen bir birey, her alanda başarıyı elde edecektir. Bir çocuk büyüdüğünde bir toplumu değiştirebilir.

Hayatın en önemli dönemi çocukluktur ve çocuklar yetişkinlerin minyatürü değillerdir. Çocukluk; büyümenin yani hacim ve kütle olarak artışın hızla devam ettiği, vitamin mineral eksikliklerinin geri dönüşü olmayan sonuçlar doğurduğu bir dönem. Bu dönemde yaşanan hastalıklar yaşam boyu sağlığı etkileyebilmektedir.

Çocukluk; gelişimin yani konuşma becerisi, dikkat ağı, öğrenme gibi dil bilişsel gelişim yanında motor gelişimin de hızla ilerlediği bir dönemdir. Henüz taşların yerine oturtulmaya çalışıldığı çocukluk döneminde davranış gelişiminin, kişilik özelliklerinin ve sosyal ilişkilerin oluşması birçok faktörden etkilenir.

Çocukluk döneminde bir sorun olmasa da düzenli çocuk sağlığı izlemi gereklidir. Çocuğu ve aileyi bilen, her an ulaşılabilen bir hekim ailelerin en önemli korunağıdır bu konuda. Öncelikle çocuk hekimi, aile ve çocuk üçlüsü güçlü ve güven temelli ilişkiler kurarak ekip olursa, çocuğun fiziksel, zihinsel ve sosyal sağlığı kusursuz gelişecektir. Çocuk sağlığı izleminin doğumdan itibaren onu ve ailesini her yönüyle bilen tek bir hekim tarafından yapılması önerilir. Çocuğun ve ailesinin hassasiyetleri, güçlü yanları, bazı hastalıklar için riskleri bilinirse o çocuk ya hastalanmadan önlem alınır, yada hastalanırsa hızlıca müdahale edilerek ağır sonuçlar önlenir. Çocuk sağlığı izleminde temel aldığım bütüncül değerlendirme;

Bronfenbrenner’in Ekolojik Yaklaşımı, çocuğu merkeze alarak, çocuğun çevresindeki aileden topluma kadar tüm etkileşimleri göz önünde bulundururken, bütünden bireysel değerlendirmeye iner. Bu sayede çocuklar fiziksel sağlığın yanı sıra sosyal ve duygusal açıdan da sağlıklı olurlar.

Çocukların mümkünse anne karnından itibaren, hayatın ilk günlerinden sonra belirlenen aralıklarla büyüme ve gelişimlerinin izleyerek, fiziksel, ruhsal ve sosyal açıdan iyilik halinin değerlendirmesini yapıyoruz. Çocuğun erişebileceği en üst potansiyeli yakalaması için gereken tüm bileşenleri bir araya getirerek onu büyütüyoruz.

Rutin kontrollerde hastalıklar oluşmadan önlemek ilk hedefimizdir. Hastalığa zemin hazırlayan koşulları önceden tespit ederek bulaşıcı hastalıkları önlemek için aşılama, vitamin mineral eksikliği ve bunların neden olduğu olumsuzlukları önlemek için takviye vitamin/mineraller (D vitamini/Demir profilaksisi gibi), bazı hastalıklardan korunmak için aileye eğitim veriyoruz. Sağlık eğitimi aynı zamanda yaşam boyu sağlığı teşvik etmek için gereklidir. Örneğin diş fırçalama davranışı erken yaşlarda oturtulursa devamlılığı gelir. Sağlıklı beslenme veya düzenli spor aktiviteleri erken çocukluk döneminde kazanılan alışkanlıklardır. Giderek artan endişeler konusunda (uyku, yemek yeme, davranışsal ve gelişimsel düzenlemeler, kardeş ilişkileri, aile içi iletişim) aileyi yetkin hale getirmeye çalışıyoruz. Doğuştan gelen bazı hastalıkları tarama programlarıyla önceden tespit edip hastalık ağır sonuçlar doğurmadan tedaviye başlıyoruz.

ÇOCUK SAĞLIĞI İZLEM SIKLIĞI NASIL OLMALIDIR?

Bu konuda TC Sağlık Bakanlığı’nın, Dünya Sağlık Örgütü, Amerikan Pediatri Akademisi gibi büyük sağlık kuruluşlarının birbirine benzer farklı rehberleri olsa da her çocuğun bireysel özellikleri dikkate alınarak izlem sıklığına karar verilmelidir. Ben kliniğimde izlediğim bebekleri hayatın ilk bir ayı dediğimiz yenidoğan döneminde  duruma göre günaşırı bile olmak kaydıyla daha sık, ilk bir yaşta ayda bir kez, sonrasında ise vizit aralıklarını açarak, oyun çocukluğu, okul çocukluğu ve ergenlik dönemlerinde belirlenen aralıklarla erişkin olana kadar takip ediyorum.

İZLEM BASAMAKLARINDA NELER YAPIYORUZ?

İlk vizitte tanışıyoruz. Tanışmanın mümkünse bebek henüz doğmadan yapılmasını önemsiyorum. Bazı sorunlar henüz oluşmadan bilinirse süreç çok kolay ilerliyor. Gebelik takibi, taramaları, annenin aşıları, beslenmesi, optimal kilo alımı, fiziksel egzersiz durumu, duygusal açıdan lohusalık hüznü, lohusalık depresyonu gibi durumları, ailevi destekleri ve babanın rollerini/görevlerini konuşuyoruz.

• Doğum şekli ve planlanması
• Bebek odası, yatağı, kıyafetleri, alışveriş listesi, arabada güvenlik vs
• Büyük kardeşin ihtiyaçları, kardeş kıskançlığı
• Çocuk doktoru ile tanışma
• Doğum- İLK 1 SAAT EMZİRME İÇİN ALTIN SAAT (Bkz Anne sütü bölümü)
• Fizik muayene, K vit, Hepatit B aşısı
• Göz-göbek bakımı,alt bakımı
• Bebek banyosu, tırnak kesimi, cilt bakımı, ağız bakımı, tıkalı burun
• Güvenli Bağlanma
• Postpartum hüzün-depresyon
• Baba ile iletişim, aile desteği
• Emzirme danışmanlığı
• Yapılandırılmış emzirme eğitimi ve davranışsal danışmanlık programları-Anne sütünün teşviki konularında konuşuyoruz
• Ailevi riskler; düşük, kardeş kaybı öyküsü, yakın akrabalar arasında görme/işitme engeli olan varmı? Gelişimsel Kalça Displazisi olan kimse var mı?
• Anne-baba ilişkisini değerlendiriyorum.

• Beslenme öyküsü

-Emzirme nasıl gidiyor? Danışmanlık ihtiyacı var mı?

-Ek besinlerde sorun var mı? Yeme yedirme bozuklukları

-Ergende seçici beslenme?Anorexia-blumia?

• Uyku düzeni-hijyeni

-breast-sleeping,

-uykuya dalamama, geç dalma, sık uyanma

• Davranışsal /gelişimsel sorunlar

-infantil kolik, avutamama, sınır koyma sorunları

-anne babada tükenmişlik, öfke kontrolü?

• Özgeçmiş (Doğum öyküsü, Riskli bebek mi? Prematüre, DAB, Rh uyuşmazlığı, İU enfeksiyon? Özel bakım gereksinimi)

• Soy geçmiş (immün yetmezlik, kalıtsal hastalık? hiperlipidemi?, Alerji, Astım)

• Fizik Muayene: Saçlı deriden ayak parmak ucuna kadar tam bir fizik muayene yapılır. Tüm sistemler ayrıntılı olarak değerlendirilir.

• Büyümenin değerlendirilmesi çocuk sağlığının iyi gittiğine dair bize en iyi ipucu veren parametrelerdendir.
• Vücut ağırlığı ve ağırlık artış hızı. Vücut ağırlığı hem yakın zamanda hem de geçmişteki beslenmeyi yansıtır
• Boy uzunluğu ve boy uzama hızı. Boy 1 yaş altı son 2 ay, 1 yaş üstü son 6 aya ait beslenmeyi yansıtır.
• Baş çevresi ve artma hızı, Baş çevresi ilk 3 yaş SSS değerlendirmesi açısından önemli
• Vücut bölümlerinin birbirlerine oranları
• Standart referans değerlere göre takip edilir. Büyümede saptanan duraksamalar sağlığı etkileyen olumsuz bir durumun erken habercisidir.

BÜYÜME DURAKSAMASI NEDİR?

Büyümede duraksama çocuğun sağlığını olumsuz etkileyen bir durum veya hastalık karşısında bize ipucu veren en erken bozulan parametredir.

Büyüme eğrisinde 6 aylık dönemde en az iki majör persentil (3, 10, 25, 50, 75, 90, 97) düşüş olması büyüme duraksamasıdır ve ayrıntılı değerlendirme ve gerekirse tetkik yapmayı gerektirir.

GELİŞTİREN BAKIM- GELİŞİMİ İZLEME VE DESTEKLEME

Çocukların sağlığına ve beslenme ihtiyaçlarına karşı duyarlı,

– Onları tehlikeden ve istismardan koruyan, güvenli bir ortam

– Onlara erken öğrenme fırsatı

– Duygusal olarak destekleyici

– Gelişimsel olarak uyarıcı etkileşimler için fırsatlar sunmaktır

• Gelişim,

– Dil, bilişsel ve motor gelişim

– Çocuğun ailesi ve çevresiyle ilişki ve iletişim kurma

– Duygusal ve sosyal alanlarda fonksiyon kazanma

• Gelişim; genetik potansiyel, çevre ( anne, baba, kardeşler, diğer bireyler) ve toplumdan etkilenir.
• Gelişimin belirli bir sıralama ile ortaya çıkması beklenir ancak gelişimin hızı ve belirli yetilerin ortaya çıkışı her çocuk için farklı ve özgüldür.
• Gelişim süreğen bir durum olduğu için “gelişimi tarama” yerine sürekli izlem gerektiren “gelişimi izleme ve destekleme” yönteminin kullanılması daha uygundur.
• İzlem sırasında 9, 18 ve 30.aylarda standart gelişimsel tarama testleri önerilir
• Tek başına çocuğun beceri ve fonksiyonlarına bakılarak yapılan gelişimsel tarama yöntemleri ile, gelişimsel sorunlar ortaya çıkmadan önce saptanamaz
• Zamanında kazanılmış fonksiyonlar yaşam içerisinde yeterince kullanılıyor mu?
• Oyun terapisi, ergoterapi ihtiyacı var mı?Erken destek, özel eğitim ve rehabilitasyon

İZLEM SIRASINDA HANGİ UYGULAMALAR YAPILIR?

Rutin ve özel aşılar (rotavirüs, menenjit ACYW, menenjit B, influenza, HPV, Özel suçiçeği, Tdap aşıları, Bazı durumlarda pnömokok, RSV) uygulanır

Demir Profilaksisi ( kan damlası)

• Miadında doğan bebeklerde

4. aydan itibaren 1-2 mg/kg/gün oral

• Prematüre ve 2500 g altında doğan bebeklere 2. ay sonundan itibaren veya ağırlığı doğum ağırlığının 2 katına çıktığında 2 mg/kg/gün oral
• 2 yaşına kadar devam edilir.

D vitamini Profilaksisi

• D vitamini Yaşamın ilk gününden itibaren oral
• 0-1 yaş: 400IU/gün
• 1-18 yaş: 600IU/gün
• Gebelik ve emzirme dönemindeki kadınlara:1200 IU/gün

Taramalar ve belirli dönemlerde laboratuvar testleri

• Maternal ve fetal taramalar
• Yenidoğan taramaları

– FKÜ, KF, Biotinidaz, Konjenital Hipotiroidi, SMA, KAH

-İşitme taraması

-Doğuştan kalp hastalığı taraması, nabız oksimetre

• Kırmızı refle, görme, işitme taramaları
• Gelişimsel kalça displazisi, ultrason ve muayene
• Kan tahlili, idrar tahlili, hiperlipidemi taraması
• Hipertansiyon taraması
• Ağız diş sağlığı
• Ortopedik taramalar (skolyoz, kifoz)
• Metabolik hastalık? İmmün yetmezlik taramaları?

DAVRANIŞSAL VE GELİŞİMSEL DEĞERLENDİRMELER

• Anne- bebek bağlanması
• Annelik Depresyonu
• Otizm taraması ve değerlendirmesi
• DEHB (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu ) Taraması
• Karşı olma karşıt gelme bozukluğu
• Anksiyete
• Depresyon
• Tütün,alkol ve madde kullanımı
• Dijital medyayı etkin kullanım öyküsü ve İnternet bağımlılığı

AİLELERE REHBERLİK VE DANIŞMANLIK

• Emzirme danışmanlığı
• Bebek bakımı
• Uyku eğitimi
• Ek gıdaya geçiş dönemi önerileri
• Fonksiyonel oyun nasıl oynanır?
• Çocuğa pozitif disiplin uygulama yöntemleri/Güvenli Sınırlar
• Tuvalet eğitimi
• Bakıcı/Kreşe başlama dönemi sorunları
• Okul çağı çocuklarda yaşanan zorluklar
• Ergenle görüşme
• Akran zorbalığı ile mücadele
• Dijital medyanın etkin kullanımı